Hoe schrijf je genderneutraal en inclusief? Gebruik deze 7 tips!

Veel van je donateurs zijn hetero. Anderen zijn homo, lesbisch of bi. Aseksuele mensen drinken liever een kopje thee. En je polyseksuele donateurs ontbijten met meer dan twee. Dan zijn er nog transgenders die de lichamelijke kenmerken van een vrouw hebben, maar zich man voelen. Of omgekeerd. Non-binaire transgenders voelen zich man noch vrouw. Zie al die mensen maar eens passend aan te spreken in je teksten. Steeds meer organisaties proberen het. Zij schrijven ‘inclusief’. Maar hoe schrijf je genderneutraal en inclusief? Gebruik deze 7 tips!

Waarom zou je genderneutraal en inclusief schrijven?

In de jaren ´80 smulden de bladen van ‘gender benders’. Boy George. Grace Jones. David Bowie. Onze eigen Richenel. Artiesten die het midden lieten tussen man en vrouw zijn. Dat Prince op hakken en in jarretels over het podium paradeerde, kon niemand deren. Daarna werd het even rustiger –  tot Conchita Wurst het Eurovisie Songfestival van 2014 won en de MDNA-wereldtournee van Madonna startte. Haar show werd geopend door heupwiegend dansende androgyne priesters op glitterhakken. Nu gebeurt er ook iets in de ‘echte’ wereld. Voor het eerst kreeg een Nederlander geen M of V, maar een X in het paspoort. De wereldwijde omzet van make-up voor mannen is de miljard dollar gepasseerd. Ambtenaren van de gemeente Amsterdam hebben het over ‘Beste Amsterdammers’ en gebruiken een gids met tips om ‘op een respectvolle manier te schrijven over genderidentiteit’. Steeds meer theaters en musea hebben genderneutrale toiletten…

Waarom zou je genderneutraal en inclusief schrijven? Omdat het om grotere aantallen mensen gaat dan je misschien denkt. Zo zou 10% van de wereldbevolking homo zijn. Daarnaast zou 5% worstelen met hun gender. Er wonen ongeveer 48.000 transgenders in Nederland en onderzoek toont aan dat voor Generatie Z, de opvolgers van de millennials, ‘traditionele gender-, seksualiteits-, ras- en familie-identiteit open staat voor interpretatie.’

Tip 1. Spreek de lezer aan met u of jij

Je eerste keuze is: ga ik inclusief communiceren of niet? Voor overheidsinstanties is dat besluit waarschijnlijk belangrijker dan voor goede doelen. En iedereen mag zijn (of haar of…) mening hebben. Dit is bijvoorbeeld een interessante discussie tussen een voor- en een tegenstander. Besluit je genderneutraal te schrijven, dan kom je voor een flinke uitdaging te staan. De woorden ‘hij’ en ‘zij’ mogen dan bijvoorbeeld niet meer. Nu is les één van fondsenwervend copywriten gelukkig dat we de donateur als ‘u’ of ‘jij’ aanspreken. Komt dat even mooi uit! Als ik jou als ‘je’ aanspreek, mag je zelf bepalen welk geslacht je bent en op welk geslacht je valt. Als je al iets met geslachten hebt. Of met seks. Neutraler kan het niet.

Tip 2. Neutraliseer de aanhef

Meestal begin je een brief of e-mail met ‘Geachte heer’ of ‘Geachte mevrouw’. Die aanhef is niet inclusief. Maar hoe spreek je een donateur aan die non-binair transgender is? Je komt niet weg met ‘Geachte heer of mevrouw’ want de lezer is geen van tweeën. Verzamel daarom voornamen in je database. Met ‘Beste Peter’ of ‘Beste Mariëlle’ zit je altijd goed. Heb je geen voornamen? Probeer dan een neutrale aanhef te verzinnen. Beste donateur. Beste natuurliefhebber. Of gebruik geen aanhef. Geen ideale oplossingen, maar als het niet anders kan… Ga alleen niet terug naar het aloude LS (lectori salutem). Dat hadden we net afgeleerd.

Als de NS omroept dat de trein vertraging heeft, is de opening niet langer ‘Geachte dames en heren’. Het is nu ‘Beste reizigers’. En dan zijn er altijd grappenmakers die zeggen dat ze zich nu voelen buitengesloten. Zij zijn geen beste reizigers. Ze zijn slechte reizigers, omdat ze hun aansluiting altijd missen.

Tip 3. Kies een alternatief voor bepaalde woorden

Je hoeft geen ‘vader en moeder’ te zeggen. ‘Ouders’ is een prima alternatief. Jongens en meisjes zijn scholieren of kinderen. En vraag iemand niet naar zijn of haar man of vrouw. Vraag naar de partner. Er zijn echter ook situaties waarin onze taal simpelweg nog niet is voorbereid op genderneutraal en inclusief schrijven. Bij een kapper denken we aan een man. Een kapster is een vrouw. Bij een specialiste denken we aan een schoonheidsspecialiste. En bij een specialist denken we aan een arts. Of dat nu goed of fout is, je kunt geen ijzer met handen breken. Dit soort veranderingen vraagt tijd. Bovendien heeft de Nederlandse taal geen neutrale aanduiding. “Waar is René? Het is even koffie halen.” Dat is vragen om ruzie. ‘Hen’ is de oplossing geworden. Je hoort en ziet die aanduiding dan ook steeds vaker op tv, bijvoorbeeld in het laatste seizoen van de Netflix serie ‘Glow Up’. Zolang het niet is ingeburgerd, kun je het echter niet in je teksten gebruiken. Eén oplossing is er wel: “Waar is René? Die is even koffie halen.” Maar daarmee benoem je geen neutraal geslacht. Je laat het geslacht in het midden.

Zweden en Turkije zijn wél voorbereid op genderneutrale taal. In Zweden is iemand een hon (zij), een han (hij) of een hen (zij noch hij). Het Turks duidt de derde persoon aan met één letter: ‘o’. Dit is bruikbaar voor man, vrouw en de ‘derde sekse’.

Tip 4. Genderneutraal en inclusief schrijven in het meervoud

Een andere manier om genderneutraal en inclusief te schrijven, is door woorden in het meervoud te gebruiken. Als je een woord in het meervoud gebruikt, spreek je vrijwel automatisch een groep aan. De kans dat je dan iemand uitsluit, is veel kleiner. Neem het voorbeeld ‘Een stewardess van de KLM moet altijd keurig verzorgd zijn en haar uniform schoon houden’. In het meervoud wordt het ‘Stewardessen van de KLM moeten altijd keurig verzorgd zijn en hun uniform schoon houden’. Daarmee heb je het woord ‘uniform’ genderneutraal gemaakt. Alleen het woord ‘stewardessen’ blijft dan nog genderspecifiek. Dat kun je zo oplossen: ‘Medewerkers van de KLM die vliegen, moeten altijd keurig verzorgd zijn en hun uniform schoon houden’ of ‘Vliegend personeel van de KLM moet altijd keurig verzorgd zijn en het uniform schoon houden’.

Reclames waarin een man worstelt met het verwisselen van een luier of waarin een vrouw niet kan inparkeren, zijn verboden in Engeland. Volgens de Advertising Standards Authority (de Britse reclamewaakhond) zijn dat reclames met schadelijke genderstereotypen.

Tip 5. Gebruik genderneutrale fotografie

Gebruik je foto’s in je uitingen? Kijk dan eens of je ze genderneutraal kunt maken. Dit is bijvoorbeeld een Zweedse speelgoedadvertentie. Jongens spelen met poppen en strijkijzers. Meisjes spelen met speelgoedgeweren. Genderneutraal en inclusief schrijven hoeft niet meer, want de foto’s zeggen genoeg.

Tip 6. Verander de tone of voice

Ons onderbewustzijn speelt een belangrijke rol bij het lezen en interpreteren van tekst. Ook de tone of voice speelt daardoor een rol bij genderneutraal en inclusief schrijven. Lees bijvoorbeeld de volgende twee bedrijfsbeschrijvingen eens. Ze zeggen hetzelfde, maar versie B klinkt agressiever, waardoor het eerder aanspreekt bij mannen.

A: Wij zijn een hecht team van softwareontwerpers die graag langdurige relaties onderhouden met onze groeiende groep tevreden klanten. We zetten ons enthousiast in om de grenzen van onze branche steeds een stukje te verleggen.

B: Wij domineren de softwarebranche, wat zich bewijst door een groeiende groep klanten onder de marktleiders. Onze softwareontwerpers zijn vastberaden doorbijters die zich als langdurig partner opstellen en grenzen in onze sector laten vervagen.

Tip 7. Schrijf op een natuurlijke manier

Bij genderneutraal en inclusief schrijven is het belangrijk dat je het er niet te dik bovenop legt. ‘Kijk eens hoe vooruitstrevend wij zijn’ is niet de boodschap die je wilt communiceren. Als je wilt laten zien dat je het ‘normaal’ vindt dat mensen divers zijn, verwerk je dit op een normale en natuurlijke manier. Start je e-mail gewoon met ‘Beste donateurs’ en leg niet uit dat je weet dat een gezin tegenwoordig ook uit twee mannen of twee vrouwen kan bestaan. Door die uitleg sla je juist de plank mis. Zo zou het heel natuurlijk zijn als IKEA hier en daar eens een foto plaatst van andere mensen dan de ‘standaard’ heteroseksuele paren. Dan is het een natuurlijke afspiegeling van de samenleving. Helaas legt IKEA nog even extra uit dat echt iedereen welkom is bij de meubelwinkel. Ondanks de goede bedoelingen sla je dan net de plank mis.

Tijden veranderen écht

Het zal zo’n vaart niet lopen, hoor ik je zeggen? You never know. Aan het begin van onze jaartelling maakte het de Romeinen niet uit of je het met mannen of vrouwen deed. De sociale status van je partner telde. In de 17^e eeuw was roze dé kleur voor jongetjes. In de 18^e eeuw droegen mannen van adel een pruik, make-up, hoge hakken en kanten kleding. Vrouwen dragen pas een broek sinds 1965. Dat was trouwens precies de periode waarin uniseks kleding populair werd, net als de vrije liefde waarbij iedereen het met iedereen deed. Tijden veranderen dus écht.

Kijk maar hoe acteur Nico Tortorella en zanger Sam Smith op een heel natuurlijke manier met ‘they’ en ‘them’ worden aangeduid op Wikipedia.

Betere fondsenwervende teksten schrijven?

Genderneutraal schrijven is maar een klein aspect van goede fondsenwervende teksten. Volg daarom onze training Schrijven voor Fondsenwervers. Of download ons gratis sjabloon voor het schrijven van een goede fondsenwervende mailingbrief.

Ontvang deze blogs direct in je mailbox 

Lees ook: